Ấn tượng thơ Haiku Nhật - Việt

Thơ Haiku là thể thơ ngắn nhất thế giới của Nhật Bản, có lịch sử hơn 400 năm và phát triển mạnh vào nửa đầu thời kỳ Edo (1603 - 1868) khi thi sĩ nức danh Matsuo Basho của Nhật sáng tác các bài thơ biểu lộ thiên nhiên và thế giới xung quanh trong chuyến du hành khắp giang sơn Nhật Bản. Thơ Haiku tiếng Nhật trên nguyên tắc buộc phải dùng "kigo - quý ngữ" (dấu hiệu cho biết bài thơ đang biểu đạt mùa nào), đọng lại cho người đọc cảm xúc hay suy tư sâu sắc. Thơ Haiku ngày nay đã vượt qua biên thuỳ, được nhiều nhà nước như Châu Âu, Bắc Mỹ, Châu Phi, Châu Á sáng tác bằng chính tiếng nói bản địa cho thấy "văn hóa Haiku" đang được lưu truyền rộng rãi. Ở Việt Nam, Haiku đã được kết nạp và sáng tác từ lâu nhưng khoảng hai thập niên trở lại đây đã trở nên một trào lưu thơ được nhiều người hưởng ứng-một phương thức mô tả kỳ diệu... Trao giải cuộc thi thơ Haiku tiếng Việt-Nhật lần thứ 4. Sau khi giải thưởng của cuộc thi được trao tặng, Ban tổ chức nối tụ tập, biên tập và in ấn cuốn sách giới thiệu những thông báo cần thiết của cuộc thi và những bài thơ đạt giải. Bên cạnh những ấn tượng về sự kiện kỷ niệm 40 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Nhật Bản - Việt Nam, về tình đoàn kết hữu nghị hai nước là ấn tượng đặc biệt sâu sắc về những bài thơ đạt giải Cuộc thi sáng tác thơ Haiku Nhật - Việt lần thứ 4. Giám khảo tiếng Nhật Nakano Touon đánh giá: "Bài thơ nào cũng chìm đắm vào dòng cảm xúc thực, trình bày tình cảm sâu lắng về vẻ đẹp muôn màu khiến tim tôi lay động". "Trời mưa Cày bừa Nghĩ tới tương lai" (Đặng Trần Bảo Khánh - Giải nhất thơ Haiku tiếng Nhật). Chỉ với 8 âm tiết, tác giả đã vẽ nên một bức tranh lưỡng trị hết sức quyến rũ trước mắt người đọc. Trước hết là bức tranh thiên nhiên đẹp đến nao lòng với tông màu bạc dịu nhẹ. Đồng ruộng bao la trở nên hư ảo dưới màn mưa nhạt nhòa. Mặc cho mưa rơi, mặc cho gió thổi người và trâu vẫn cùng nhau siêng năng, kiên nhẫn theo từng luống cày quen thuộc. Dưới sự thất thường của thời tiết, cánh đồng và bầu trời như hòa nhập vào nhau. Con người là dấu hiệu độc nhất vô nhị để phân biệt ranh giới giữa trời và đất. Hoạt động cày ruộng như đang vạch đất vén trời để giành lấy không gian cho hạt giống lên xanh. Tiếp theo là bức tranh tâm cảnh lấp ló hiện ra thật kỳ diệu. Niềm tin vào mai sau trở nên sức mạnh phi thường giúp con người vượt qua mọi khó khăn, gian khổ của thiên nhiên và công việc. Mơ ước tạo nên sức mạnh và con người cường tráng bởi chính mơ ước đó. Hai bức tranh này hòa quyện vào nhau, gắn kết với nhau chẳng thể tách rời tạo thành một bức tranh lưỡng trị đẹp đến nao lòng. Đúng như Giám khảo Nakano Touon nhận định: "Bất chấp ngoài trời đang mưa vẫn ra đồng cày ruộng. Tâm trạng nao nức trông mong hạt giống nảy mầm, cây con sinh trưởng báo hiệu một mùa gặt sắp đến. Tác phẩm mô tả tràn ngập niềm vui làm việc, hoan hỉ kỳ vọng vào tương lai". "Trên lá môn non Giọt sương đọng Vầng trăng tý hon" (Trần Đức Việt - Giải nhất thơ Haiku tiếng Việt). Bài thơ cũng giống như giọt sương đọng trên đầu lá môn non, khôn cùng nhỏ bé, nằm cheo leo giữa đôi bờ tồn tại và hư không nhưng lại chứa đựng trong nó cả một tiểu hành tinh khôn xiết sống động. Bài thơ là một phát hiện vi tế, nó biểu đạt đúng tinh thần của thơ Haiku với nghệ thuật thể hiện giản dị mà cao siêu, bình dân mà trải qua, chơn chất mà bác học, nhỏ bé mà minh mông... "Chiều siêu bão Mèo và chuột Chung căn nhà hoang" (Hồ Thị cẩm châu - Giải nhì thơ Haiku tiếng Việt). Đó là cách biểu hiện cực kỳ sâu sắc, hình ảnh thơ ấn tượng, từ ngữ ít, giản dị nhưng chứa đựng cả một triết lý lớn... Thông thường, người ta có thể giành giật lẫn nhau, thậm chí đối đầu nhau một cách không khoan nhượng nhưng khi gặp tình cảnh khó khăn người ta có thể bỏ qua mọi thù hận để cùng nhau chiến đấu và vượt qua gian truân, thử thách... Do phạm vi của bài viết này, chẳng thể giới thiệu hết 24 bài thơ đạt giải Cuộc thi sáng tác thơ Haiku Nhật - Việt lần thứ 4, tác giả bài viết cũng chỉ mới khai khẩn một đôi điểm nổi trội nhất của những bài thơ được giới thiệu. Cuộc thi nói chung và những bài thơ đạt giải nói riêng đã để lại trong lòng chúng ta nhiều ấn tượng sâu sắc, nhiều cảm xúc thẩm mỹ thần kì. Nguyễn Thanh Tuấn